اختلال وسواس فکری-عملی چیست؟

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) یکی از اختلالات روانشناختی است که با افکار یا تصاویر اجباری (وسواس) و رفتارها یا آیین‌های تکراری (اجبار) مشخص می‌شود که به طور قابل توجهی بر زندگی روزمره و سلامت روانِ افراد تأثیر می‌گذارد.

افرادِ دارای وسواس فکری-عملی افکار و تصاویرِ به ظاهر غیرقابل کنترلی را تجربه می‌کنند و برای مقابله با آنها، درگیر رفتارها و آیین‌های تکراری می‌شوند.

وسواس‌های رایج شامل فوبیای بیماری و میکروب‌ها، آلودگی، نجسی و پاکی، افکار پارانوئید، نظم و ترتیب، تقارن و بدشانسی و بدشگونی است. وسواس فکری-عملی می‌تواند به شدت زندگی و عملکرد روزانه فرد را مختل کند و باعث آن دسته از اضطراب‌ها و پریشانی‌هایی شود که بر تمرکز و روابطِ میان‌فردی تأثیر منفی می‌گذارد.

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) نوعی روان‌رنجوری است که با افکار وسواسی [چسبنده] و رفتارهای اجباری مشخص می‌شود. بنا بر پایین یا بالا بودنِ بینشِ فرد، مُراجع می تواند درک کند که این افکار و رفتارها بی‌اهمیت، نامعقول و غیرمنطقی هستند، اما تلاش برای متوقف کردن آنها اضطراب را افزایش می‌دهد و متوقف کردن آن را غیرممکن می‌کند.

زندگی با اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) به معنای زندگی با افکار مزاحم تکراری و ناخواسته - وسواس - است که برای فردی که آنها را تجربه می‌کند، وحشتناک است.

محتوای وسواس‌ها بسیار متنوع است. در حالی که برخی از وسواس‌ها شامل ترس از آلودگی هستند، نگرانی در مورد آلودگی درصد کمی از مضامین وسواس را تشکیل می‌دهد.

• وسواس‌ها اغلب ماهیت «تابو» دارند.

برای مثال، فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی ممکن است افکار و تصاویر خشونت‌آمیز (مثلاً آسیب خود یا دیگران)، افکار و تصاویر جنسی مزاحم (مثلاً افکار جنسی مربوط به کودکان، اعضای خانواده، حیوانات، چهره‌های مذهبی و غیره) یا افکار کفرآمیزی که مغایر با مذهب فرد است را تجربه کند.

این وسواس‌ها برای کاهش اضطراب یا جلوگیری از وقوع اتفاق بد استفاده می‌شوند. فردی که با اختلال وسواس فکری-عملی دست و پنجه نرم می‌کند، در یک چرخه معیوب گرفتار می‌شود ، که شکستن این چرخه در اولویت درمان های شناختی-رفتاری است.

فرضیه‌هایی مبنی بر ارتباط چندین نوع باور با اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) مطرح شده است، از جمله مسئولیت در قبال آسیب، نیاز به کنترل افکار، بیش‌ارزیابی تهدید، پایین بودن تحمل در عدم قطعیت، و باورهایی در مورد پیامدهای اضطراب و توانایی مقابله‌ی فرد.

انواع بی‌نهایت اختلال وسواس فکری-عملی وجود دارد، می‌تواند بر هر فکری، هر موضوعی، هر شخصی، هر ترسی تأثیر بگذارد و اغلب بر آنچه در زندگی فرد مهم است، متمرکز می‌شود. به عنوان مثال، اگر دین برای کسی مهم باشد، اختلال وسواس فکری-عملی بر افکار مزاحم و ناخواسته پیرامون گناه و افکار و اعمال کفر آمیز متمرکز می‌شود، و شاید باعث شود فرد مبتلا باور کند که اعمال و افکارش خدایش را آزرده خاطر می‌کند. مثال دیگر این است که اگر کسی رابطه جدیدی را شروع کند، اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند باعث شود فرد آن رابطه، احساسات و تمایلات عاشقانه خود و شریک‌اش را زیر سوال ببرد که منجر به نشخوار فکری تقریباً مداوم شود، در اکثر مواقع این نگرانی‌ها باعث می شود فرد، شریک زندگی خود را کلافه کند.

●چه چیزهایی OCD نیست؟

همزمان با افزایش درک و آگاهی عمومِ مردم در مورد اختلال وسواس فکری-عملی، استفاده از اصطلاح «OCD» به عنوان توصیفی برای برخی از انواع رفتارها که به هیچ وجه با وضعیت واقعی مرتبط نیستند، نیز افزایش یافته است.

وقتی افراد اصطلاحات «وسواسی» و «اجباری» را به اشتباه به کار می‌برند، منجر به سوءتفاهم در مورد اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) می‌شود؛ و رنج واقعی که این اختلال می‌تواند به همراه داشته باشد را کوچک و بی‌اهمیت جلوه می‌دهد.

با گسترش استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، روند رو به رشدی در بین افراد وجود داشته است که خود را دارای اختلال OCD ارزیابی کنند. با این حال، این وسواس‌های عجیب و غریب یا وسواسی که لحظه‌ای کوتاه طول می‌کشند و به ندرت باعث پریشانی یا اضطراب می‌شوند، برچسب یا تشخیص اختلال وسواس فکری-عملی را که در واقع می‌تواند فرد را ساعت‌ها ناتوان کند، توجیه نمی‌کنند.

به نظر می‌رسد مردم امروزه می‌خواهند برای هر رفتار غیرمعمولی برچسبی پیدا کنند، اما وقتی رفتار غیرمعمول «وسواسی» یا «اجباری» را «OCD» تعریف می‌کنند، در واقع نمی‌دانند که این اختلال چیست.

به عنوان مثال، وسواس داشتن در مورد لباس پوشیدن، خرید، رابطه جنسی یا سایر سرگرمی‌های لذت‌بخش، با اختلال وسواس فکری عملی که در آن فرد هیچ لذتی نمی‌برد و وسواس‌ها بر امور روزمره متمرکز هستند، بسیار متفاوت است.

اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) همچنین مربوط به کلکسیونرهایی نیست که علاقه خاصی به یک موضوع خاص، مانند جمع‌آوری تمبر، سکه، کتاب‌های نویسنده مورد علاقه یا حتی عتیقه یا فیلم دارند. کلکسیونرها از شکار و جمع‌آوری اقلامی که به آنها علاقه دارند لذت می‌برند، و مهم‌تر از آن خوشحال می‌شوند که در مورد مجموعه‌های خود صحبت کنند یا آنها را به دیگران نشان دهند.

برعکس، احتکارکنندگان مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی به هیچ وجه خوشحال یا زاضی نیستند و همچنین از این نظر متفاوت هستند که معمولاً اشیاء بی‌ارزش و به ظاهر آشغال را از ترس آسیب دیدن در صورت دور انداختن آنها، احتکار و جمع‌آوری می‌کنند.

رفتارهای وسواسی که در دروغگویان وسواسی، خریداران، قماربازان یا معتادان جنسی دیده می‌شود، نمونه‌های دیگری از مواردی هستند که جزئی از اختلال وسواس فکری-عملی نیستند، اما به احتمال زیاد مشکلات اعتیادآور هستند و به عنوان اختلالات کنترل تکانه در نظر گرفته می‌شوند.

با تمام این اوصاف، رفتارهای وسواسی منجر به رنج و ناراحتی می‌شوند و در مقایسه، فرد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی، رفتار وسواسی خود را ناشی از افکار وسواسی ناخواسته و مزاحمی خواهد دید که هرگز لذت‌بخش یا خوشایند نیستند.

اگرچه بسیاری از افراد با برخی از رفتارهای وسواسی-اجباری که در بالا توضیح داده شد، مشکل دارند و ممکن است به حمایت و درمان تخصصی نیاز داشته باشند، اما نباید انتظار داشت که به عنوان مشکلات مرتبط با اختلال وسواس فکری-عملی تشخیص داده شوند.

● علت چیست؟

علل وسواس فکری-عملی به طور کامل شناخته نشده است، اما تصور می‌شود که عوامل ژنتیکی، ناهنجاری‌های عصبی-زیستی، عوامل محیطی و استرس در آن نقش دارند.

اختلال وسواس فکری-عملی اغلب به تدریج و بدون هیچ محرک خاصی ایجاد می‌شود. تصور می‌شود علل آن آسیب به نواحی خاصی از مغز، مانند گانگلیون‌های پایه، سیستم لیمبیک (شکنج سینگولیت) و قشر جلوی مغز، آسیب به مدار لوب پیشانی-زیرقشری و بیش‌فعالی سیستم عصبی باشد که از سروتونین و دوپامین به عنوان انتقال‌دهنده‌های عصبی استفاده می‌کند، نه علل به اصطلاح روانشناختی یا محیطی.

تغییرات مورفولوژیکی در مغز، مانند از دست دادن حجمی گانگلیون‌های پایه (گلوبوس پالیدوس و هسته‌های دمی دو طرفه) نیز مشاهده می‌شود.

در مورد وراثت، اگر بستگان درجه یک مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی باشند، میزان بروز 10 تا 20 درصد است.

مطالعات دوقلویی و مطالعات بعدی روی خانواده‌ها، تخمین‌هایی از وراثت‌پذیری در اختلال وسواس فکری-عملی و اختلالات مرتبط با آن تا ۵۰٪ ارائه می‌دهند.

علاوه بر این، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد اختلال وسواس فکری-عملی با شروع در دوران کودکی ممکن است در مقایسه با اختلال وسواس فکری-عملی با شروع در بزرگسالی، درجه بالاتری از انباشتِ خانوادگی داشته باشد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که بستگان درجه اول افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی با شروع در دوران کودکی، در مقایسه با بستگان درجه اول افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی با شروع در بزرگسالی، میزان بالاتری از اختلال وسواس فکری-عملی دارند، یا اینکه سن شروع در افراد مشکوک با سن شروع در بستگان مرتبط است.

اختلال وسواس فکری-عملی می‌تواند به عنوان پیامد تب روماتیسمی ناشی از عفونت دستگاه تنفسی فوقانی با استرپتوکوک بتا-همولتیک گروه A در دوران کودکی ایجاد شود.

اختلال وسواس فکری -عملی همچنین در افرادی که شخصیت وسواسی-اجباری مانند دقت، کمال‌گرایی، کنترل‌گری و صرفه‌جویی و خساست دارند، بیشتر دیده می‌شود.

● اگر OCD درمان نشود

اگر اختلال وسواس فکری-عملی درمان نشود، سیر آن معمولاً مزمن است و اغلب با علائم کم و زیاد شونده همراه است. برخی افراد سیر اپیزودیک دارند و اقلیتی سِیر رو به وخامت دارند.

بدون درمان، میزان بهبودی در بزرگسالان پایین است (مثلاً 20٪ برای کسانی که 40 سال بعد دوباره ارزیابی می‌شوند). شروع در کودکی یا نوجوانی می‌تواند منجر به ابتلای مادام‌العمر به اختلال وسواس فکری-عملی شود. با این حال، 40٪ از افرادی که در کودکی یا نوجوانی به اختلال وسواس فکری-عملی مبتلا می‌شوند، ممکن است تا اوایل بزرگسالی بهبودی را تجربه کنند. سیر اختلال وسواس فکری-عملی اغلب با وقوع همزمان سایر اختلالات پیچیده‌تر می‌شود.

● درمان OCD

درمان وسواس فکری-عملی معمولاً شامل ترکیبی از دارو و روان‌درمانی است. داروهای ضد افسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) می‌توانند در کاهش وسواس و اضطراب مؤثر باشند. درمان شناختی رفتاری (CBT) نیز می‌تواند با ارائه تکنیک‌هایی برای مقابله با وسواس‌ها و آیین‌ها و بهبود مهارت‌های مقابله مؤثر باشد. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، می‌توان علائم OCD را مدیریت کرده و تأثیر آن را بر زندگی روزمره‌ی مُراجع کاهش داد.

با پشتیبانی حرفه‌ای از یک متخصص بهداشت روان، می‌توان یک برنامه درمانی تهیه کرده و فرآیندِ بهبودی را آغاز کرد.

.

References

1.Inouye E. Similar and dissimilar manifestations of obsessive-compulsive neuroses in monozygotic twins. Am J Psychiatry. 1965;121:1171–1175. doi: 10.1176/ajp.121.12.1171. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]

2.Clifford CA, Murray RM, Fulker DW. Genetic and environmental influences on obsessional traits and symptoms. Psychol Med. 1984;14(4):791–800. doi: 10.1017/s0033291700019760. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]

3.Jonnal AH, Gardner CO, Prescott CA, Kendler KS. Obsessive and compulsive symptoms in a general population sample of female twins. Am J Med Genet. 2000;96(6):791–796. doi: 10.1002/1096-8628(20001204)96:6<791::aid-ajmg19>3.0.co;2-c. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]

4.Eley TC, Bolton D, O’Connor TG, Perrin S, Smith P, Plomin R. A twin study of anxiety-related behaviors in pre-school children. J Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines. 2003;44(7):945–960. doi: 10.1111/1469-7610.00179. [DOI] [PubMed] [Google Scholar] https://www.ocduk.org/ocd/whats-not-ocd/

5.Hudziak JJ, van Beijsterveldt CEM, Althoff RR, et al. Genetic and Environmental Contributions to the Child Behavior Checklist Obsessive-Compulsive Scale. Arch Gen Psych. 2004;61:608–616. doi: 10.1001/archpsyc.61.6.608. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
6.Monzani B, Rijsdijk F, Cherkas L, Harris J, Keuthen N, Mataix-Cols D. Prevalence and Heritability of Skin Picking in an Adult Community Sample: A Twin Study. Am J Med Genet Part B. 2012;159B:605–610. doi: 10.1002/ajmg.b.32067. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
7.Mataix-Cols D, Boman M, Monzani B, et al. Population-based, multigenerational family clustering study of obsessive-compulsive disorder. JAMA Psychiatry. 2013;70(7):709–717. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2013.3. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
8.Monzani B, Rijsdijk F, Harris J, Mataix-Cols D. The Structure of Genetic and Environmental Risk Factors for Dimensional Representations of DSM-5 Obsessive-Compulsive Spectrum Disorders. JAMA Psychiatry. 2014;71(2):182–9. doi: 10.1001/jamapsychiatry.2013.3524. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
9.Iervolino AC, Rijsdijk FV, Cherkas L, Fullana MA, Mataix-Cols D. A Multivatiate Twin Study of Obsessive-Compulsive Symptom Dimensions. Ach Gen Psychiatry. 2011;68(6):637–644. doi: 10.1001/archgenpsychiatry.2011.54. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
10.van Grootheest DS, Cath DC, Beekman AT, Boomsma DI. Twin studies on obsessive-compulsive disorder: a review. Twin Res Hum Genet. 2005;8(5):450–458. doi: 10.1375/183242705774310060. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
11.Novak CE, Keuthen NJ, Stewart SE, Pauls DL. A Twin Concordance Study of Trichotillomania. Am J Med Genet Part B. 2009;150B:944–949. doi: 10.1002/ajmg.b.30922. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
12.Nordsletten AE, Monzani B, de la Cruz LF, et al. Overlap and Specificity of Genetic and Environmental Influences on Excessive Acquisition and Difficulties Discarding Possessions: Implications for Hoarding Disorder. Am J Med Genet Part B. 2013;162B:380–387. doi: 10.1002/ajmg.b.32149. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
13.Ivanov VZ, Mataix-Cols D, Serlachius E, et al. Prevalence, comorbidity and heritability of hoarding symptoms in adolescence: a population based twin study in 15-year olds. PLoS One. 2013;8(7):e69140. doi: 10.1371/journal.pone.0069140. [DOI] [PMC free article] [PubMed] [Google Scholar]
14.Monzani B, Rijsdijk F, Iervolino AC, Anson M, Cherkas L, Mataix-Cols D. Evidence for a Genetic Overlap Between Body Dismorphic Concerns and Obsessive-Compulsive Symptoms in an Adult Female Community Sample. Am J Med Genet Part B. 2012;159B:376–382. doi: 10.1002/ajmg.b.32040. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
15.Leckman JF, Scholomskas D, Thompson WD, Belanger A, Weissman MM. Best estimate of lifetime psychiatric diagnosis: a methodological study. Arch Gen Psychiatry. 1982;39(8):879–883. doi: 10.1001/archpsyc.1982.04290080001001. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
16.Pauls DL, Alsobrook JP, 2nd, Goodman W, Rasmussen S, Leckman JF. A family study of obsessive-compulsive disorder. Am J Psychiatry. 1995;152(1):76–84. doi: 10.1176/ajp.152.1.76. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]
17.Nestadt G, Samuels J, Riddle M, et al. A family study of obsessive-compulsive disorder. Arch Gen Psychiatry. 2000;57(4):358–363. doi: 10.1001/archpsyc.57.4.358. [DOI] [PubMed] [Google Scholar]