رفتار تکانشی چیست؟ رفتار تکانشی اصطلاحی است که برای توصیفِ اقدام بر اساس تکانه بدون فکر کردن به عواقب آن استفاده می شود. به تعبیری: رفتارِ آنی و اندیشه نشده.

پرخوری، رانندگی پرخطر ، خرید کردن بدون بررسیِ حساب بانکی و طغیان های هیجانی و عاطفی همگی نمونه هایی از تکانشگری هستند.

این طبیعی است که گاهی انسان بدون فکر کردن عمل کند، اما رفتارهای تکانشی مکرر ممکن است نشانه ای از یک اختلال روانی باشد. با این حال، خبر خوب این است که می‌توان با تکنیک‌های شناختی و رفتاری و حتی درمان های دارویی نسبت به مدیریت و بهبودِ تمایلات تکانشی اقدام نمود.

نمونه هایی از رفتار تکانشی

وقتی شخصی بر اساس تکانه عمل می کند، به این فکر نمی کند که چگونه رفتارش ممکن است بر دیگران تأثیر بگذارد. همچنین به این موضوع توجه ندارد که در اثر اعمالش چه نتیجه ای حاصل میشود. در نهایت این شخص، با رفتارهای ناگهانی و خودانگیخته و بدون آینده نگری دست به رفتار و عمل می زند.

برخی از نمونه های رفتار تکانشی عبارتند از:

خریدهای تکانشی: افرادی که با تکانشگری دست و پنجه نرم می کنند، اغلب بدون در نظر گرفتن هزینه ها و حتی نیاز به آن کالا خرید می کنند. این می تواند منجر به بدهی های همیشگی، بی پولی و صورتحساب های پرداخت نشده یا پیامدهای دیگر شود.

پرخوری یا آشامیدن پرخوری: پرخوری نمونه ای از رفتارهای تکانشی است. هنگامی که شخصی شروع به افراط در خوردن می کند، ممکن است متوقف کردنِ خوردن برایش دشوار باشد و در معرض خطر ابتلا به اختلالاتِ خوردن و همچنین اضافه وزن قرار گیرد.

سوء مصرف مواد: مصرف مواد و داروهای غیر تجویزی می تواند منجر به اعتیاد شود و در نتیجه میل تکانشی به مصرف، بیشتر شود. مصرف طولانی مدت حتی می تواند منجر به اختلال مصرف مواد شود که پیامدهای منفی آن شامل شرایط طولانی مدت سلامتی و مشکلات رفتاری است.

طغیان های عاطفی و هیجانی: بیشتر افرادِ تکانشی در مدیریت احساسات و هیجانات خود ناتوان هستند؛ که این امر منجر به خشم‌های انفجاری، عصبانیت های پیاپی، گریه‌ها مکرر، فریاد زدن و انواع دیگر طغیان می شود.

اشتراک گذاری بیش از حدِ جزئیات زندگی خصوصی: شخصی که مستعد تکانشگری است ممکن است جزئیات خصوصی و شخصیِ خود را با دیگران به اشتراک بگذارد و دست به خودافشایی بزند و چالش های عمده ای را در روابط بین فردی خود ایجاد نماید.

از این شاخه به آن شاخه پریدن: یک فرد تکانشی، ممکن است به نظر برسد که همیشه در حال جابه‌جایی و عدم ثبات است. ممکن است به طور ناگهانی مشاغل یا گروه ها را ترک کند یا کارهای روزمره را کنار بگذارد تا شروعی تازه داشته باشد.

تغییر ناگهانی برنامه ها: افراد تکانه‌ای معمولاً به سختی به برنامه ها پایبند هستند. آنها اغلب در آخرین لحظه، برنامه ها را تغییر می دهند یا لغو می کنند.

دروغ گفتن: تکانشگری می تواند افراد را به دروغ گفتن بدون در نظر گرفتن عواقب آن سوق دهد. این دروغ ها اغلب بیهوده هستند و هدف مشخصی ندارند.

رفتار پرخاشگرانه: در حالی که پرخاشگری و تکانشگری همیشه به هم مرتبط نیستند، مسائل مربوط به کنترل تکانه می تواند منجر به پرخاشگری‌های فوری و انفجاری شود.

تخریب اموال: در طی یک طغیان ناگهانی، ممکن است فرد دارای رفتار تکانه‌ای اموال یا چیزهایی را که متعلق به خود و شخص دیگر است را تخریب کند.

رابطه جنسی ناایمن: تکانشگری می تواند افراد را به سمت فعالیت‌های جنسی پرخطر، مانند رابطه جنسی محافظت نشده با اشخاص غریبه و پُرخطر ، بدون در نظر گرفتن عواقب آن سوق دهد.

آسیب رساندن به خود: فردی که با اختلال کنترل تکانه دست و پنجه نرم می کند، ممکن است زمانی که احساس ناراحتی یا ناامیدی می کند به خود آسیب برساند.

دلایل رایج برای رفتار تکانشی چیست؟
رفتارهای تکانشی همیشه دلیل واضح یو شفافی ندارند، اما عوامل زیادی می توانند در این که چرا ممکن است فردی با تکانشگری دست و پنجه نرم کند، کمک کند؛ تیپ های شخصیتی، ژنتیک، تجربیات و تروماهای دوران کودکی، الگوهای حاکم بر نظام جامعه و خانواده و شرایط سلامت روان ، همگی می توانند در رفتارهای تکانه‌ای نقش داشته باشند.

در اینجا به برخی از دلایل اصلی رفتارهای تکانشی مکرر که افراد به طور ژنتیکی به ارث می برند، اشاره می شود.

زیست شناسی و ژنتیک

برخی مطالعات نشان می دهند که تکانشگری یک ویژگی ارثی است. یعنی اگر مغز شخصی برای تکانشگری آمادگی دارد، احتمال زیادی وجود دارد که والدینی با مشکلات کنترل تکانه مشابه داشته باشد.

مغز برخی از افراد به گونه ای برنامه ریزی شده است که بیشتر از دیگران تکانشی باشد. قشر جلوی مغز ، عملکردهای اجرایی مانند کنترل تکانه را انجام می دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که بسیاری از افرادی که با کنترل تکانه دست و پنجه نرم می‌کنند، اختلالاتی در لوب پیش‌پیشانی دارند.

تیپ شخصیتی و اختلالات شخصیتی

طبق پژوهش ها، افراد با تیپ شخصیتی A ، بیشتر مستعد بروز رفتارهای تکانه ای هستند.

از طرفی، اختلالات شخصیت کلاستر (B) مثل: شخصیت ضداجتماعی، مرزی و نمایشی همپوشانی زیادی با رفتارهای تکانه ای دارند.

افراد مبتلا به اختلال شخصیت ضداجتماعی، اغلب فاقد بازداری هستند، به زوری که آنها را به رفتارهای تهاجمی، فریبکارانه، بی پروا یا حتی جنایتکارانه سوق می دهد.
برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، رفتارهای تکانشی می تواند مانند خود تخریبی به نظر برسد. به عنوان مثال، شخص ممکن است پس از یک دعوای ساده و معمولی رابطه خود را خاتمه دهد، یا پس از احساس توهین توسط رئیس، شغل خود را سریعاً ترک کند. بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی از رفتارهای تکانشی برای تنظیم احساسات هنگام پریشانی استفاده می کنند .

افسردگی
افسردگی علاوه بر سروتونین، با سطوح پایینِ دوپامین، یک انتقال دهنده عصبی که نقش مهمی در سیستم پاداش مغز ایفا می کند، مرتبط است. هنگامی که فردی احساس افسردگی می کند، درگیر شدن در رفتارهای تکانشی می تواند باعث افزایش دوپامین در مغز او شود.
برخی از افرادی که علائم افسردگی دارند به عنوان نوعی خوددرمانی، تکانشی هستند. افراط در نوشیدن مشروب، رانندگی پُر خطر و افزایش ناگهانی سرعت، پرخوری یا خرج کردن‌های ناگهانی می تواند به طور موقت علائم افسردگی را کاهش دهد.
ذکر این نکته ضروری است که افراد مبتلا به افسردگی که رفتارهای تکانشی انجام می دهند، در معرض خطر بیشتری برای اقدام به خودکشی هستند، به همین دلیل بسیار مهم است که هر فردی که این علائم را نشان می دهد برای تشخیص و درمان افسردگی به دنبال کمک باشد.

ADHD
افراد مبتلا به اختلال کم توجهی_بیش فعالی (ADHD) تمایل به رفتارهای دوپامین جویانه دارند و ممکن است در برنامه ریزی یا اولویت بندی وظایف با مشکل مواجه شوند. نمونه‌های رفتار تکانشی در ADHD می‌تواند شامل بیان مطالب و حرف‌هایی باشد که بعداً از گفتن آنها پشیمان می‌شوند، یا تصمیم‌گیری‌های عجولانه یا سوء استفاده از مواد.
وقتی ADHD درمان نشود، تکانشگری می تواند آنقدر شدید شود که باعث شود افراد احساس کنند کنترلی بر اعمال و رفتار خود ندارند. خوشبختانه، دریافت درمان مناسب، که می تواند شامل ترکیبی از رواندرمانی برای ADHD و داروها باشد ، می تواند به بازیابی احساس کنترل و بهبود کمک کند.

کلپتومانیا:

کلپتومانیا افراد را با اجبار شدید برای دزدی مواجه می کند.

اختلال انفجاری متناوب:

این وضعیت با طغیان های فیزیکی یا عاطفی مکرر مشخص می شود. احساس شرم یا پشیمانی پس از طغیان معمول است.

رفتارهای جنسی اجباری:

متلک گویی و مزاحمت های خیابانی، نمایشگری یا عورت نمایی جنسی و خودارضایی بیش از حد می تواند از علائم اختلال رفتار تکانه باشد. همچنین میل به انجام رفتارهای جنسی پرخطر می تواند آنقدر قوی باشد که در عملکرد روزانه اختلال ایجاد کند.

سکته مغزی یا آسیب مغزی
صدمات یا سکته مغزی می تواند باعث تغییراتی در مغز شود و به طور بالقوه باعث افزایش تکانشگری شود. در واقع، مطالعات نشان می دهد که حتی یک آسیب جزئی مغزی می تواند باعث ایجاد مشکلاتی در کنترل تکانه شود.
پس از آسیب مغزی، افراد ممکن است کمتر مهار شوند یا برای کنترل تکانه ها تلاشی نکنند. این می تواند باعث شود که آنها بدون فکر کردن صحبت کنند یا در فعالیت های پرخطر بدون در نظر گرفتن نتیجه اعمال خود شرکت کنند.

Sources

Sebastian A, Jung P, Krause-Utz A, Lieb K, Schmahl C, Tüscher O. Frontal dysfunctions of impulse control – A systematic review in borderline personality disorder and attention-deficit/hyperactivity disorder. Frontiers in Human Neuroscience. 2014;8. doi:10.3389/fnhum.2014.00698. https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnhum.2014.00698/full. Accessed November 20, 2022.
Bevilacqua L, Goldman D. Genetics of impulsive behaviour. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 2013;368(1615):20120380. doi:10.1098/rstb.2012.0380. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3638385/. Accessed November 20, 2022.
Belujon P, Grace AA. Dopamine system dysregulation in major depressive disorders. International Journal of Neuropsychopharmacology. 2017;20(12):1036-1046. doi:10.1093/ijnp/pyx056. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5716179/. Accessed November 20, 2022.
Corruble E, Benyamina A, Bayle F, Falissard B, Hardy P. Understanding impulsivity in severe depression? A psychometrical contribution. Progress in Neuro-Psychopharmacology and Biological Psychiatry. 2003;27(5):829-833. doi:10.1016/s0278-5846(03)00115-5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12921916/. Accessed November 20, 2022.
Winstanley CA, Eagle DM, Robbins TW. Behavioral models of impulsivity in relation to ADHD: Translation between clinical and preclinical studies. Clinical Psychology Review. 2006;26(4):379-395. doi:10.1016/j.cpr.2006.01.001. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1892795/. Accessed November 20, 2022.
Lawrence KA, Allen JS, Chanen AM. Impulsivity in borderline personality disorder: Reward-based decision-making and its relationship to emotional distress. Journal of Personality Disorders. 2010;24(6):785-799. doi:10.1521/pedi.2010.24.6.785. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21158600/. Accessed November 20, 2022.
Vonder Haar C, Martens KM, Riparip L-K, Rosi S, Wellington CL, Winstanley CA. Frontal traumatic brain injury increases impulsive decision making in rats: A potential role for the inflammatory cytokine interleukin-12. Journal of Neurotrauma. 2017;34(19):2790-2800. doi:10.1089/neu.2016.4813. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5647497/. Accessed November 20, 2022